Thực hư chuyện “úng não” vì lướt mạng xã hội quá nhiều?
Lướt mạng không ngừng. Nghiện Instagram. Xem video YouTube hàng giờ một cách vô thức. Những hành vi quen thuộc này tuy gây xao nhãng, nhưng liệu chúng có thực sự thấy tổn hại cho não bộ như một số lời đồn? Cùng Techie làm rõ ngay sau đây!
“Brain Rot” – Khi não bộ cũng cần “chế độ ăn” lành mạnh
Hồi năm ngoái, Nhà xuất bản Đại học Oxford đã chọn cụm từ brain rot (tạm dịch: úng não) làm Từ của năm. Định nghĩa của từ này là: “Sự suy giảm về năng lực trí tuệ hoặc tinh thần, xuất phát từ việc tiêu thụ quá mức những nội dung tầm thường, thiếu thách thức trí tuệ trên mạng xã hội và các nền tảng trực tuyến.”
Việc brain rot được chọn làm từ của năm đã thu hút sự chú ý của cả giới truyền thông lẫn cộng đồng khoa học. Nhất là trong bối cảnh ngày càng nhiều người dành hàng giờ mỗi ngày để tiêu thụ nội dung “giải trí nhanh”, thiếu chiều sâu.
Tiến sĩ Andreana Benitez, tại Đại học Y khoa South Carolina (Mỹ) nhận định: Úng não là điều xảy ra khi con người “tiêu thụ quá nhiều nội dung trực tuyến kém chất lượng, điều này cũng giống như nạp đồ ăn nhanh (fast food) cho não vậy”.
Dù khái niệm “úng não” vẫn mang tính hình tượng và chưa được xác nhận rõ ràng trong y học, nhưng nó phản ánh một mối quan ngại có thật: liệu việc tiêu thụ nội dung nhanh một cách thiếu chọn lọc có ảnh hưởng tiêu cực đến nhận thức, trí nhớ hoặc khả năng tập trung của chúng ta hay không? Và nếu có, cơ chế ảnh hưởng đó là gì?
Nội dung trực tuyến có đang làm thoái hóa não bộ?
Theo ước tính từ Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh Hoa Kỳ (CDC), thanh thiếu niên tại Mỹ dành ít nhất 4 giờ cho các nội dung trực tuyến. Còn đối với người trưởng thành trên toàn cầu, thời gian nhìn màn hình trung bình được ước tính là 6 giờ. Điều đáng nói là hiện vẫn chưa có bất kỳ hướng dẫn chính thức nào về thời lượng sử dụng thiết bị điện tử “hợp lý” dành cho cả thanh thiếu niên và người lớn.
Các nhà nghiên cứu thừa nhận rằng, vẫn còn thiếu dữ liệu khoa học đủ mạnh để định nghĩa một cách rõ ràng khái niệm “brain rot” cùng những hệ quả lâu dài mà nó có thể gây ra. Tuy nhiên, những số liệu từ CDC lại đang vẽ nên một bức tranh đáng lo ngại: cứ bốn thanh thiếu niên thường xuyên lướt mạng, thì có một thanh thiếu niên cảm thấy lo âu hoặc trầm cảm.
Không chỉ dừng lại ở đó, một số nghiên cứu khác còn chỉ ra rằng, tác động tiêu cực từ việc sử dụng thiết bị quá mức có thể xuất hiện rất sớm. Cụ thể, trẻ vị thành niên dành nhiều thời gian trước màn hình đối mặt với nguy cơ cao hơn mắc các vấn đề sức khỏe tâm thần như: trầm cảm, lo âu; rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD); rối loạn chống đối và cả những triệu chứng thể chất liên quan như đau đầu, chóng mặt, buồn nôn.
Ngoài ra, một số nghiên cứu khác còn liên kết hiện tượng “brain rot” với tình trạng chai sạn cảm xúc, quá tải nhận thức, giảm tự trọng và suy yếu các chức năng điều hành quan trọng của não bộ, bao gồm trí nhớ, lập kế hoạch và ra quyết định.
Không chỉ thời gian, nội dung mới là điều đáng lưu tâm
Khác với quan điểm trên, Tiến sĩ Costantino Ladecola, giám đốc Viện nghiên cứu não bộ và tâm trí Feil tại New York cho rằng, không có bằng chứng cho thấy việc nhìn màn hình nhiều giờ mỗi ngày làm thay đổi cấu trúc não người. Tuy nhiên, vấn đề không phải ở việc chúng ta làm gì, mà chúng ta đang bỏ lỡ điều gì trong khoảng thời gian ấy. Đặc biệt là đối với trẻ em và thanh thiếu niên, khi não bộ vẫn ở trong giai đoạn phát triển.
Não bộ cần đa dạng trải nghiệm để phát triển. Việc dành quá nhiều thời gian trực tuyến, đồng nghĩa với việc trẻ giảm đi cơ hội vận động thể chất hoặc tương tác trực tiếp với người khác. Trong khi đây lại là những yếu tố đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp kích thích cảm xúc và giác quan cho não bộ đang trưởng thành.
Ngoài ra, không chỉ thời lượng, mà chất lượng nội dung trên màn hình cũng ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe tinh thần. “Nếu bạn tiêu thụ quá nhiều nội dung trực tuyến chất lượng thấp, bạn sẽ dễ bị bóp méo nhận thức về thực tế, thậm chí ảnh hưởng đến tâm lý.”
Tuy vậy, để duy trì một “chế độ ăn kỹ thuật số” lành mạnh là không hề đơn giản. Bởi, công nghệ hiện đã len lỏi vào mọi mặt trong đời sống: từ học tập, giải trí cho đến việc giao tiếp, mua sắm. Thay vì loại bỏ hoàn toàn màn hình, điều quan trọng là chọn lọc, giới hạn và định hướng cách sử dụng thiết bị thông minh, để công nghệ trở thành công cụ hỗ trợ cuộc sống – không phải mối đe dọa thầm lặng với não bộ.
>>Xem thêm: “Tone deaf” có thật không? Tại sao có người hát mãi vẫn trật tông?