AI và tự động hóa: Đòn bẩy đưa Trung Quốc thành ‘ông trùm’ dược phẩm mới

Những thương vụ hàng tỷ USD cho thấy Trung Quốc đang nổi lên như một thế lực mới trong lĩnh vực dược phẩm ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI). Cùng Techie tìm hiểu ngay!

Hàng loạt thỏa thuận khổng lồ với các Big Pharma

Tháng 6 vừa qua, một thương vụ sáp nhập đầy ấn tượng đã diễn ra khi hãng dược phẩm Anh AstraZeneca đồng ý chi hơn 5 tỷ USD để tiếp cận nền tảng AI và danh mục thuốc ung thư tiền lâm sàng của CSPC Pharmaceutical Group. Đây được xem là một trong những thương vụ AI biotech lớn nhất từ trước đến nay.

CSPC là công ty đã niêm yết tại Hồng Kông từ năm 1994, trước đây nổi tiếng với các dòng thuốc phổ thông như vitamin C và kháng sinh. Tuy nhiên, hiện công ty đang tập trung vào các liệu pháp đổi mới như một mảng kinh doanh cốt lõi. Năm ngoái, CSPC ghi nhận doanh thu hơn 31 tỷ USD và có đội ngũ hơn 20.000 nhân viên.

Chỉ vài ngày sau đó, “gã khổng lồ” Pfizer cũng không đứng ngoài cuộc. Hãng này đã mở rộng hợp tác với XtalPi, một công ty công nghệ sinh học có trụ sở chính ở Trung Quốc. Hai bên sẽ cùng phát triển một nền tảng khám phá thuốc dựa trên vật lý lượng tử và trí tuệ nhân tạo. Trước đó, XtalPi đã gây chú ý với thỏa thuận trị giá 250 triệu USD với Eli Lilly vào năm 2023 và gần đây là một thương vụ hợp tác tiềm năng có giá trị trên 10 tỷ USD với hãng dược Mỹ DoveTree.

Từ “xưởng sản xuất” thuốc đến trung tâm phát triển mới

Những hợp tác kể trên phản ánh một quá trình chuyển mình mạnh mẽ của Trung Quốc: từ một quốc gia chỉ chuyên sản xuất thuốc giá rẻ, nay đã vươn mình trở thành một trung tâm phát triển thuốc mới đầy tiềm năng. Kể từ năm 2018, hàng loạt startup và các hãng dược nội địa đã đẩy mạnh đầu tư vào nghiên cứu tiên tiến, tạo nên một làn sóng bùng nổ các thỏa thuận cấp phép trên toàn cầu.

Theo báo cáo tháng 7/2025 của Jefferies, các công ty Trung Quốc đã ghi dấu ấn mạnh mẽ trong quý I năm nay. Họ chiếm tới 32% tổng giá trị các thỏa thuận cấp phép công nghệ sinh học (biotech) toàn cầu, một con số vượt xa mức 21% của hai năm trước đó.

Theo Fangning Zhang, đối tác của McKinsey & Company, “Trung Quốc [có thể] dẫn đầu thế hệ tiếp theo trong khám phá thuốc dựa trên AI”. Zhang dẫn chứng sự kết hợp giữa đổi mới phần mềm và phần cứng xuyên suốt quy trình R&D – từ xác định mục tiêu thuốc, sàng lọc ứng viên đến kiểm chứng dữ liệu. Theo ước tính của bà, AI có thể tạo ra từ 15 đến 28 tỷ USD giá trị mỗi năm cho lĩnh vực khám phá thuốc toàn cầu.

AI chính là công nghệ cốt lõi trong làn sóng hợp tác này. Điển hình, vào tháng 4 vừa qua, tập đoàn dược phẩm Pháp Sanofi đã ký một hợp đồng trị giá 1,7 tỷ USD với Earendil Labs – công ty con tại Mỹ của hãng AI biotech Helixon có trụ sở tại Bắc Kinh.

Được biết, hiện tại Mỹ vẫn là quốc gia hàng đầu về số lượng công ty biotech, đồng thời nằm trong top 3 quốc gia (cùng với Pháp và Thụy Sĩ) về số lượng bằng sáng chế thuốc. Sự thống trị này cũng mở rộng sang mảng nghiên cứu biotech ứng dụng AI. Theo Silicon Valley Bank, đầu tư vốn mạo hiểm vào các công ty khám phá thuốc bằng AI tại Mỹ đã tăng gấp ba lần trong năm ngoái, đạt 5,6 tỷ USD, với gần 50% tài sản tiền lâm sàng hiện được tạo ra nhờ AI. Hơn 100 trong số đó đã bước vào thử nghiệm lâm sàng.

AI và tự động hóa: lợi thế của Trung Quốc

Ngành biotech Trung Quốc đang sở hữu nhiều lợi thế giúp họ hút các hãng dược phương Tây. Các công ty nội địa hưởng lợi từ sự hỗ trợ của nhà nước, nhân lực chi phí thấp và khung pháp lý ngày càng tinh gọn.

Trung Quốc sở hữu lực lượng kỹ sư hóa học và kỹ sư AI dồi dào, và hơn một nửa số nhà sáng lập startup biotech là các học giả xuất sắc từng chuyển từ phòng thí nghiệm đại học sang khu vực tư nhân, theo dữ liệu tổng hợp bởi tạp chí chuyên ngành Intellectual Medicine Bureau.

Nhiều công ty Trung Quốc đang tận dụng robotics để tăng tốc phát triển thuốc. Insilico Medicine, do các doanh nhân Mỹ sáng lập năm 2014, đặt trụ sở chính tại Hồng Kông từ 2019 và nhanh chóng vươn lên nhờ dòng vốn nội địa. Công ty hiện vận hành “phòng thí nghiệm robot” tại Tô Châu, có khả năng phát triển thuốc chính xác với mức độ can thiệp tối thiểu của con người. XtalPi cũng đi đầu trong xu hướng này, với 40% doanh thu đến từ việc bán công cụ tự động hóa cho khách hàng toàn cầu.

Cùng lúc đó, sự phát triển của các mô hình AI mã nguồn mở như DeepSeek càng thúc đẩy năng lực khám phá thuốc của Trung Quốc. Các tập đoàn công nghệ lớn như Tencent, Baidu, Alibaba và ByteDance đều tham gia vào lĩnh vực này. ByteDance thậm chí thành lập bộ phận khám phá thuốc công nghệ cao riêng từ năm 2020.

Trong khi startup Trung Quốc hưởng lợi từ sự hậu thuẫn của nhà nước và làn sóng các nhà khoa học Trung Quốc trở về, thì doanh nghiệp Mỹ lại đối mặt nhiều thách thức. Một dự luật cải cách thuế được đề xuất tại Mỹ có thể cắt giảm ngân sách của hai cơ quan tài trợ nghiên cứu chính là Viện Y tế Quốc gia (NIH) và Quỹ Khoa học Quốc gia (NSF). Các chính sách visa chặt chẽ hơn dành cho nhà nghiên cứu và sinh viên quốc tế cũng có thể làm suy yếu dòng chảy nhân tài vào hệ thống đổi mới của Mỹ.

Tuy nhiên, theo nhận định của Fangning Zhang, yếu tố hấp dẫn lớn nhất đối với các công ty toàn cầu vẫn là chi phí thấp hơn trong cấp phép thuốc và khả năng tiếp cận các nền tảng AI tiên tiến từ doanh nghiệp Trung Quốc. “Sáng tạo của Trung Quốc mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt cho nhiều khách hàng châu Âu và Mỹ. Tôi nhận thấy ngày càng nhiều công ty quốc tế ưu tiên Trung Quốc trong chiến lược khám phá thuốc,” bà nói.

Từ chỗ là “công xưởng sản xuất thuốc giá rẻ”, Trung Quốc đang vươn mình thành trung tâm đổi mới dược phẩm toàn cầu nhờ AI và tự động hóa. Câu hỏi đặt ra cho Big Pharma giờ đây không chỉ là có nên hợp tác với Trung Quốc hay không, mà là: Trung Quốc sẽ đóng vai trò gì trong chiến lược R&D và định hướng phát triển của họ trong tương lai?

>>Xem thêm: Wikipedia đã làm gì để chống lại “AI Slop Content”?